Κολικός νεφρού
Οι ασθενείς με πέτρα στο ουροποιητικό σύστημα μπορεί να εμφανίσουν πόνο, αίμα στα ούρα ή ουρολοίμωξη. Μικρές πέτρες στα νεφρά που δεν φράζουν μπορεί να έχουν ελάχιστα συμπτώματα. Ο κολικός νεφρού προκαλείται από το πέρασμα της πέτρας στον ουρητήρα με αποτέλεσμα φράξιμο στη ροή των ούρων, διάταση του πυελοκαλυκικού συστήματος και ουρητηρικό σπασμό.
Ο κολικός του νεφρού χαρακτηρίζεται από οξύ οσφυϊκό πόνο ο οποίος μπορεί να αντανακλά στη βουβωνική χώρα, μικροσκοπική ή μακροσκοπική αιματουρία, ναυτία και τάση για εμετό.
Ο κολικός του νεφρού είναι σημάδι απόφραξης. Μεγάλες κοραλλιοειδείς πέτρες στα νεφρά μπορεί να προκαλούν αιματουρία και υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις αλλά όχι πόνο. Κοραλλιοειδείς ονομάζονται οι πέτρες που καταλαμβάνουν τη νεφρική πύελο και τουλάχιστον ένα νεφρικό κάλυκα.
Ο κολικός του νεφρού μπορεί να σχετίζεται με οξεία νεφρική ανεπάρκεια αν ο ασθενής έχει ανατομικά ή λειτουργικά μόνο ένα νεφρό. Νεφρική ανεπάρκεια από ταυτόχρονη απόφραξη και των δύο νεφρών από πέτρα είναι πιο σπάνια περίπτωση.
Πώς είναι ο πόνος στον κολικό του νεφρού;
Οι περισσότερες πέτρες σχηματίζονται στα νεφρά και μετά πέφτουν προς τα κάτω προκαλώντας διάφορους βαθμούς απόφραξης των ούρων. Τα πιθανότερα σημεία να σταματήσει ή πέτρα είναι τα φυσιολογικά στενώματα του ουρητήρα όπως η πυελοουρητηρική συμβολή, η διασταύρωση με την κοινή λαγόνιο αρτηρία και η κυστεοουρητηρική συμβολή. Η εντόπιση του πόνου σχετίζεται μα το σημείο στο οποίο έχει σταματήσει η πέτρα. Η ένταση του πόνου σχετίζεται με το βαθμό της απόφραξης και του ουρητηρικού σπασμού.
Πέτρες στην πυελοουρητηρική συμβολή προκαλούν βαθύ οσφυϊκό πόνο. Πέτρες σφηνωμένες στον ουρητήρα προκαλούν οξύ οσφυϊκό και κατώτερο κοιλιακό πόνο με αντανάκλαση στα έξω γεννητικά όργανα.
Ο κολικός από πέτρα στο άνω τριτημόριο του ουρητήρα μπορεί να μπερδευτεί με πόνο από πέτρα στη χολή αν είναι δεξιά και με παγκρεατίτιδα ή γαστρίτιδα αν είναι αριστερά.
Ο κολικός από πέτρα στη μεσότητα του ουρητήρα μπορεί να μπερδευτεί με σκωληκοειδίτιδα αν είναι δεξιά και εκκολπωματίτιδα αν είναι αριστερά..
Πέτρες που έχουν σφηνώσει στην κυστεοουρητηρική συμβολή μπορεί να προκαλέσουν ερεθιστικά συμπτώματα ούρησης όπως συχνοουρία και δυσουρία.
Αν η πέτρα πέσει στην ουροδόχο κύστη τότε δεν δίνει συμπτώματα κολικού και συνήθως αποβάλλεται εύκολα με τα ούρα. Μεγαλύτερες πέτρες μπορεί να προκαλέσουν επίσχεση ούρων λόγω φαινομένου βαλβίδας με τα συμπτώματα να αλλάζουν ανάλογα με τη θέση του ασθενή.
Φάσεις του κολικού νεφρού
Ο κολικός νεφρού έχει μια προβλέψιμη πορεία με τον πόνο να κορυφώνεται στις δύο ώρες από την έναρξη των συμπτωμάτων. Η όλη διαδικασία συνήθως κρατάει 3 με 18 ώρες και έχει τρία διακριτά κλινικά στάδια.
Το πρώτο στάδιο είναι η οξεία φάση. Ο κολικός συνήθως ξεκινά νωρίς το πρωί ή ξυπνάει τον ασθενή τη νύκτα. Κολικοί που ξεκινάνε την ημέρα είναι συνήθως πιο ήπιοι. Ο πόνος στην οξεία φάση είναι συνεχής και προοδευτικά αυξάνει με ενδιάμεσους παροξυσμούς. Ο χρόνος ως την κορύφωση του πόνου ποικίλει από 30 λεπτά ως έξι ώρες αλλά συνήθως είναι μία με δύο ώρες από την έναρξη του κολικού.
Το δεύτερο στάδιο είναι η φάση του σταθερού πόνου. Μετά την κορύφωση ο πόνος του κολικού παραμένει σταθερός μέχρι τη θεραπεία ή την αυτόματη ύφεση. Κρατάει συνήθως μία με δύο ώρες και είναι συνήθως σε αυτή τη φάση που φτάνουν οι ασθενείς στο τμήμα επειγόντων
Το τρίτο στάδιο είναι η φάση ανακούφισης. Σε αυτό το στάδιο ο πόνος του κολικού υποχωρεί γρήγορα. Οι ασθενείς μπορεί να ΄χουν αποκοιμηθεί ιδίως αν έχουν πάρει φαρμακευτική αγωγή και όταν ξυπνάν ο πόνος έχει φύγει.
Άλλα συμπτώματα του κολικού νεφρού
Οι μισοί ασθενείς με κολικό νεφρού εμφανίζουν ναυτία και εμετό. Η ναυτία οφείλεται στην κοινή αυτόνομη νεύρωση που έχει η νεφρική πύελος με το στομάχι και το έντερο. Η ναυτία μπορεί να επιδεινωθεί από την χορήγηση οπιοειδών φαρμάκων τα οποία έχουν δράση στην κινητικότητα του γαστρεντερικού συστήματος ενώ μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη μπορεί να ερεθίσουν το στομάχι.
Κλινική εξέταση στον κολικό νεφρού
Ο κολικός του νεφρού χαρακτηρίζεται κλασικά από οξύ οσφυϊκό πόνο ο οποίος επεκτείνεται προς τα κάτω και μπροστά. Ο κολικός του νεφρού μπορεί να συνοδεύεται από μικροσκοπική αιματουρία, ναυτία και εμετό. Η έντονη ευαισθησία στην περιοχή των νεφρών είναι χαρακτηριστική του κολικού.
Η κλινική εξέταση της κοιλιάς στους ασθενείς με κολικό νεφρού δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Οι εντερικοί ήχοι μπορεί να είναι μειωμένοι αλλά δεν υπάρχουν σημεία περιτοναϊκού ερεθισμού. Ο πόνος μπορεί να αντανακλά στους όρχεις, αλλά οι όρχεις δεν είναι ευαίσθητοι στην ψηλάφηση.
Σε αντίθεση με τους ασθενείς με οξεία κοιλία, οι ασθενείς με κολικό νεφρού δεν κάθονται ακίνητοι αλλά τείνουν να κουνιούνται και να στριφογυρίζουν συνεχώς στην προσπάθεια τους να βρουν μια άνετη θέση.
Ταχυκαρδία και υπέρταση μπορεί να εμφανιστούν σε ασθενείς με κολικό νεφρού ακόμα και αν δεν έχουν σχετικό ιστορικό. Ο πυρετός δεν είναι χαρακτηριστικό του απλού κολικού του νεφρού. Ο πυρετός, η πυουρία και η μικροβιουρία είναι χαρακτηριστικά ουρολοίμωξης και συνδυασμό με κολικό νεφρού μπορεί να υποδηλώνουν αποφρακτική πυελονεφρίτιδα, μια νόσο η οποία είναι δυνητικά θανατηφόρα και πρέπει να αντιμετωπιστεί επειγόντως.
Στους ασθενείς άνω των 60 ετών χωρίς προηγούμενο ιστορικό νεφρολιθίασης, που παρουσιάζονται με έντονο κοιλιακό πόνο, θα πρέπει να αποκλειστεί η πιθανότητα αορτικού ανευρύσματος.
Επιπλοκές του κολικού νεφρού
Το κυριότερο πρόβλημα που προκαλεί μια πέτρα στον ουρητήρα δεν είναι ο έντονος πόνος του κολικού αλλά το φράξιμο στη ροή των ούρων. Η απόφραξη προκαλεί αύξηση της υδροστατικής πίεσης στο νεφρό, μείωση της αιματικής παροχής στο νεφρό και μείωση της νεφρικής λειτουργίας. Αν η άρση της απόφραξης γίνει μέσα σε 15 μέρες, η εξομάλυνση της νεφρικής λειτουργίας είναι πλήρης. Αν γίνει μετά από 15 μέρες, η νεφρική λειτουργία επιστρέφει κατά 70% και αν γίνει μετά από 6 εβδομάδες η βλάβη στη νεφρική λειτουργία είναι μη αναστρέψιμη.
Η δεύτερη επικίνδυνη επιπλοκή του κολικού είναι η ουρολοίμωξη λόγω της στάσης των ούρων. Η αποφρακτική πυελονεφρίτιδα μπορεί να προκαλέσει απόστημα του νεφρού ή διασπορά των μικροβίων στο αίμα με αποτέλεσμα σήψη, πολυοργανική ανεπάρκεια και θάνατο.
Φάρμακα για τον κολικό του νεφρού
Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και η παρακεταμόλη είναι τα πιο αποτελεσματικά παυσίπονα για τον κολικό νεφρού. Το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο αντιφλεγμονώδες είναι η δικλοφαινάκη (voltaren) η οποία μπορεί να χορηγηθεί από το στόμα, το ορθό ή ενδοφλέβια. Η δικλοφαινάκη αντενδεικνύεται σε ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια , ισχαιμική καρδιοπάθεια και καρδιακή ανεπάρκεια. Τα οπιοειδή παυσίπονα είναι λιγότερο αποτελεσματικά για τον κολικό νεφρού και μπορεί να προκαλέσουν εμετό. Από τα οπιοειδή παυσίπονα προτιμάται η τραμαδόλη.
Αν ο πόνος δε ελέγχεται με τα παυσίπονα, αν υπάρχει πυρετός ή οξεία νεφρική ανεπάρκεια, τότε συνίσταται η χειρουργική παροχέτευση του νεφρού. Αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους, είτε με την ενδοσκοπική τοποθέτηση αυτοσυγκρατούμενου ουρητηρικού καθετήρα (pigtail) είτε με την διαδερμική τοποθέτηση νεφροστομίας. Και οι δύο μέθοδοι είναι εξίσου αποτελεσματικοί και η επιλογή εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα και τη γνώση του ουρολόγου. Η αφαίρεση της πέτρας γίνεται συνήθως σε δεύτερο χρόνο.
Αν ο πόνος του κολικού είναι καλά ανεκτός και δεν υπάρχουν επιπλοκές, μπορεί να δοκιμάσουμε να φύγει η πέτρα με φαρμακευτική αγωγή. Η ταμσουλοσίνη είναι ένα φάρμακο για την καλοήθη υπερπλασία προστάτη. Είναι αρκετή αποτελεσματική για την αυτόματη αποβολή πέτρας, ιδίως αν αυτή είναι χαμηλά στον ουρητήρα.
Αν η πέτρα δεν φύγει αυτόματα, τότε συνιστώνται επεμβατικές τεχνικές όπως η εξωσωματική λιθοτριψία, η ουρητηροσκόπηση και η διαδερμική λιθοτριψία. Η επιλογή εξαρτάται από τη θέση και το μέγεθος της πέτρας.
