share on:

Τι είναι το PSA;

Το ειδικό προστατικό αντιγόνο είναι μια πρωτεΐνη που παράγεται φυσιολογικά από τα προστατικά κύτταρα και παίζει σημαντικό ρόλο στη γονιμοποίηση γιατί βοηθάει στη ρευστοποίηση του υγρού της εκσπερμάτωσης και στην καλύτερη κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Η υψηλότερη συγκέντρωση PSA βρίσκεται στο σπέρμα αλλά ποσότητες μπορεί να διαφύγουν στην κυκλοφορία του αίματος και αυτό είναι που ανιχνεύεται με την εξέταση.

Υψηλά επίπεδα PSA σχετίζονται με καρκίνο προστάτη αλλά αυξάνονται και σε άντρες με υπερπλασία προστάτη και είναι μάλιστα καλός δείκτης του μεγέθους του προστάτη. Τα επίπεδα PSA αυξάνουν συχνά και σε ασθενείς με οξεία βακτηριακή προστατίτιδα.

Η εισαγωγή στην κλινική πράξη της εξέτασης PSA το 1986, έφερε επανάσταση στη διάγνωση και διαχείριση του προστατικού καρκίνου και έκτοτε η επιστημονική κοινότητα έχει μάθει πολλά για τις δυνατότητες και τις αδυναμίες της εξέτασης PSA.

Σήμερα η εξέταση PSA χρησιμοποιείται για να δούμε ποιος άντρας πρέπει να κάνει βιοψία προστάτη, για την παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου μετά από θεραπεία καθώς και στον προληπτικό έλεγχο για καρκίνο προστάτη (screening).

Στην κλινική χρήση η εξέταση PSA θεωρείται ειδική για τον προστατικό αδένα αλλά όχι για τον καρκίνο προστάτη. Το κύριο μειονέκτημα της εξέτασης PSA είναι ότι υπάρχει επικάλυψη μεταξύ των τιμών που οφείλονται σε υπερπλασία προστάτη και αυτών που οφείλονται σε καρκίνο προστάτη. Τόσο τα φυσιολογικά όσο και τα υπερπλαστικά ή κακοήθη κύτταρα του προστάτη παράγουν PSA αν και τα τελευταία παράγουν δεκαπλάσιες συγκεντρώσεις. Το τελευταίο δεδομένο είναι και πάλι σχετικό γιατί όσο πιο κακοήθη είναι τα καρκινικά κύτταρα τόσο λιγότερο PSA παράγουν.

Τι αυξάνει το PSA;

Τα επίπεδα PSA επηρεάζονται από τη χρήση φαρμάκων για την υπερπλασία προστάτη όπως η φιναστερίδη και η ντουταστερίδη, τα οποία μπορούν να μειώσουν το PSA κατά 50% μέσα σε 6 μήνες. Η χρήση φαρμάκων που μειώνουν ή αυξάνουν τη τεστοστερόνη επίσης επηρεάζουν τα επίπεδα PSA αν και η μεταβολή είναι πιο έντονη στη μείωση παρά στην αύξηση της τεστοστερόνης. Η επίπεδα PSA αυξάνουν μετά από εκσπερμάτιση, σε ασθενείςς με οξεία ή χρόνια προστατίτιδα και σε ασθενείς με επίσχεση ούρων. Η δακτυλική εξέταση, η κυστεοσκόπηση, ο καθετηριασμός και το διορθικό υπερηχογράφημα δεν αυξάνουν τα επίπεδα PSA αλλά το έντονο προστατικό μασάζ και η βιοψία προστάτη τα αυξάνουν. Οι τιμές PSA είναι σταθερές κατά τη διάρκεια της μέρας, οπότε η ώρα της εξέτασης δεν έχει σημασία.

Φυσιολογικές τιμές PSA

Δεν υπάρχει ξεκάθαρο όριο για το ποιες τιμές PSA είναι φυσιολογικές. Το PSA είναι μια συνεχής παράμετρος και υψηλότερες τιμές υποδεικνύουν μεγαλύτερη πιθανότητα για καρκίνο προστάτη. Μπορεί να υπάρχει καρκίνος προστάτη, ακόμα και κλινικά σημαντικός καρκίνος προστάτη και σε πολύ χαμηλές τιμές PSA. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τη πιθανότητα καρκίνου και κλινικά σημαντικού καρκίνου σε διάφορες τιμές PSA.

Psa ng/mL Risk(%) Risk gleason >7 (%) 
0,0 – 0,5 6,6 0,8
0,6- 1,0 10,1 1,0
1,1 –2,0 17,0 2,0
2,1 – 3,0 23,9 4,6
3,1 – 4,0 26,9 6,7

 

 

 

 

 

 

Free PSA

Μια άλλη εξέταση που χρησιμοποιείται συχνά είναι η μέτρηση του ελεύθερου PSA και η αναλογία ελεύθερου προς ολικό PSA. Το ελεύθερο PSA από μόνο του δεν είναι αρκετά ειδική εξέταση αλλά η αναλογία ελεύθερου προς ολικό PSA μπορεί να εντοπίσει καλύτερα τις περιπτώσεις ανδρών που χρειάζονται βιοψία προστάτη. Στους άντρες με PSA από 4 έως 10, το όριο του 25% και κάτω στην αναλογία ελεύθερου προς ολικό PSA, έχει ευαισθησία 95% και το 20% των ανδρών γλιτώνει μια περιττή βιοψία. Η μέτρηση αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στους άντρες που έχουν ήδη υποβληθεί σε μια βιοψία προστάτη. Το ελεύθερο PSA δεν έχει νόημα να γίνεται σε τιμές ολικού PSA πάνω από 10.

Για την καλύτερη επιλογή των ασθενών που χρειάζονται βιοψία προστάτη χρήσιμες εξετάσεις είναι και η εξέταση ούρων PCA3 καθώς και η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη.

Αύξηση PSA μετά από προστατεκτομή

Η εξέταση PSA χρησιμοποιείται και για την παρακολούθηση ασθενών μετά από ριζική θεραπεία. Ο ρυθμός αύξησης του PSA μπορεί να διακρίνει αν υπάρχουν τοπικές ή απομακρυσμένες μεταστάσεις. Υποψιαζόμαστε μακρινές μεταστάσεις αν το PSA δεν μηδενιστεί μετά από ριζική προστατεκτομή, αν αρχίσει να αυξάνει μέσα σε 12 μήνες ή αν ο χρόνος διπλασιασμού του PSA είναι 6 μήνες. Τα ίδια ισχύουν και μετά από ακτινοθεραπεία αν και ο χρόνος μέχρι την ελάχιστη τιμή PSA είναι πιο παρατεταμένος. Υποψιαζόμαστε τοπική μετάσταση αν το PSA αρχίζει να αυξάνει μετά από 24 μήνες από την επέμβαση ή αν ο χρόνος διπλασιασμού είναι πάνω από 12 μήνες.

Μετά από ριζική προστατεκτομή οι διαδοχικές μετρήσεις PSA είναι το καλύτερο εργαλείο για την πρώιμη διάγνωση υποτροπής του καρκίνου προστάτη. Μετά την ριζική προστατεκτομή οι περισσότεροι άντρες έχουν μια ταχεία πτώση του PSA, το οποίο αναμένεται να είναι μη ανιχνεύσιμο μετά από ένα μήνα.

Αύξηση τη τιμής PSA μετά από μια περίοδο μηδενικών τιμών, σημαίνει ότι υπάρχουν ακόμα προστατικά κύτταρα στο σώμα. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε υπολείμματα φυσιολογικού προστατικού ιστού που δεν αφαιρέθηκαν αλλά συνήθως σημαίνει την παρουσία καρκινικών κυττάρων.

Η τιμή του PSA πριν την επέμβαση και το χρονικό διάστημα από την επέμβαση ως την αύξηση του PSA μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόβλεψη του χρονικού διαστήματος επιβίωσης χωρίς υποτροπή νόσου. Σε δείγμα 1623 ασθενών που υποβλήθηκαν σε ριζική προστατεκτομή, η 5ετής επιβίωση ελεύθερη νόσου ήταν 54% σε όσους το αρχικό PSA ήταν πάνω από 20ng/mL, 72% σε αυτούς με αρχικό PSA 10,1 με 20 και 82% σε αυτούς με αρχικό PSA 4,1 με 10 ng/mL. Οι ασθενείς αυτοί ήταν υπό παρακολούθηση έως 8 χρόνια. Από τους ασθενείς που είχαν αύξηση PSA μέσα στον πρώτο χρόνο μετά τη ριζική προστατεκτομή, το 7% είχε τοπική υποτροπή και το 93% απομακρυσμένες μεταστάσεις. Από τους ασθενείς που είχαν αύξηση PSA μετά τον πρώτο χρόνο, το 61% είχε τοπική υποτροπή και το 39% απομακρυσμένες μεταστάσεις.

Μπορεί να σας ενδιαφέρει επίσης:

 

 

Εικόνα admin

Αντώνιος Λογοθέτης Ουρολόγος, Fellow European Board of Urology

Σπούδασα στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο και αποφοίτησα το 2003. Ειδικεύτηκα για 1 ½ χρόνο στη χειρουργική στο Νοσοκομείο Παίδων Πεντέλης, έπειτα για 6 μήνες στην Ουρολογική Κλινική του Νοσοκομείου Σύρου και για 4 χρόνια στην Β’ Πανεπιστημιακή Κλινική του Σισμανόγλειου Νοσοκομείου. Η συνεχής ενημέρωση στον τομέα της ουρολογίας είναι πρωταρχικός μου στόχος, έτσι μετά εξειδικεύτηκα στην Ακράτεια και τη Νευροουρολογία στο Νοσοκομείο Southmead NHS Trust, Bristol στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ογκολογική Ουρολογία στο νοσοκομείο The Christie NHS Foundation Trust Manchester. Οι τομείς που ειδικεύομαι είναι η νευροουρολογία, η ουροδυναμική, η στυτική δυσλειτουργία, υπογονιμότητα, η γυναικο-ουρολογία και η ακράτεια. Είμαι επιστημονικός συνεργάτης του Ιατρικού Αθηνών όπου είμαι υπεύθυνος για το Ουροδυναμικό εργαστήριο και επιστημονικός συνεργάτης για τον καρκίνο του πέους της Β’ Πανεπιστημιακής Ουρολογικής Κλινικής και υποψήφιος διδάκτορας.