Καρκίνος του προστάτη
Στην Ελλάδα κάθε χρόνο, σε περίπου 6000 άντρες γίνεται διάγνωση καρκίνου του προστάτη. Είναι ο δεύτερος πιο συχνός καρκίνος των αντρών στην Ελλάδα. Ο καρκίνος του προστάτη είναι συνήθως ένα αδενοκαρκίνωμα που αναπτύσσεται στην περιφερική ζώνη του προστάτη. Ο καρκίνος του προστάτη είναι σπάνιος σε νεαρούς άντρες αλλά η πιθανότητα εμφάνισης αυξάνεται με κάθε δεκαετία που περνάει και φτάνει το 59% μετά το 79ο έτος της ηλικίας.
Αιτίες καρκίνου του προστάτη
Ο κύριος παράγοντας κινδύνου για καρκίνο προστάτη είναι η κληρονομικότητα. Αν ο πατέρας σου ή ο αδελφός σου είχαν καρκίνο προστάτη, οι πιθανότητες να εμφανίσεις και εσύ διπλασιάζονται. Έχουν βρεθεί διάφορα υπεύθυνα γονίδια, με τα κυριότερα να είναι τα BRCA 1 και 2 ( ίδια με τον καρκίνο του μαστού), CHEK2 και ATM.
Διατροφή και καρκίνος προστάτη
Η σχέση ανάμεσα στον καρκίνο προστάτη και το μεταβολικό σύνδρομο έχει μελετηθεί αλλά δεν έχει καταλήξει σε συμπέρασμα. Ούτε το υψηλό σάκχαρο ούτε η υψηλή χοληστερίνη φαίνεται να έχουν σχέση και παρομοίως τα αντίστοιχα φάρμακα όπως η μετφορμίνη (Glucophage) και οι στατίνες.
Ορισμένες τροφές όπως ο καφές, η μαγειρεμένη ντομάτα και η σόγια φαίνεται ότι μειώνουν τον κίνδυνο για καρκίνο προστάτη ενώ το αλκοόλ και τα γαλακτοκομικά τον αυξάνουν. Η λήψη συμπληρωμάτων όπως βιταμίνη D, βιταμίνη E και σελήνιο δεν φαίνεται να ωφελούν.
Τεστοστερόνη και καρκίνος προστάτη
Είναι αλήθεια ότι τα κύτταρα του καρκίνου του προστάτη χρειάζονται τεστοστερόνη για να αναπτυχθούν. Αν κάποιος πάσχει από συγγενή υπογοναδισμό και δεν πάρει κάποια θεραπεία, δεν θα εμφανίσει καρκίνο προστάτη. Επίσης στους ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο προστάτη συστείνουμε θεραπείες χημικού ευνουχισμού. Από εκεί και πέρα όμως τα επίπεδα της τεστοστερόνης δεν συσχετίζονται με την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου προστάτη. Αντίθετα ο καρκίνος προστάτη είναι πιο συχνός όσο ο άντρας γερνάει και τα ανδρογόνα πέφτουν. Έχει βρεθεί ότι η χορήγηση τεστοστερόνης σε υπογοναδικούς ασθενείς δεν αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο προστάτη.
Συμπτώματα καρκίνου του προστάτη
Ο καρκίνος του προστάτη δεν έχει συμπτώματα. Τουλάχιστον όχι στα αρχικά στάδιο. Ούτε η συχνοουρία, ούτε η δυσκολία στην ούρηση, ούτε το αίμα στο σπέρμα είναι συμπτώματα καρκίνου του προστάτη. Ο τοπικά προχωρημένος καρκίνος προστάτη μπορεί να προκαλέσει επίσχεση ούρων και αιματουρία, ενώ ο μεταστατικός καρκίνος προστάτη μπορεί να προκαλέσει πόνο στα κόκαλα.
Πώς γίνεται η διάγνωση του καρκίνου προστάτη;
Η τελική διάγνωση καρκίνου του προστάτη γίνεται με την ιστολογική εξέταση του δείγματος μετά από βιοψία του προστάτη. Το αν θα κάνει κανείς βιοψία, καθορίζεται μετά από συζήτηση με τον ουρολόγο του και λαμβάνοντας υπόψιν το PSA, τη δακτυλική εξέταση, το πόρισμα της μαγνητικής τομογραφίας καθώς επίσης το προσδόκιμο επιβίωσης και τις επιθυμίες του ασθενή.
PSA και καρκίνος προστάτη
Το PSA είναι μία πρωτεΐνη η οποία παράγεται από τα κύτταρα του προστάτη και εκκρίνεται μαζί με το σπερματικό υγρό στου οποίου τη ρευστοποίηση βοηθάει. Η εξέταση PSA είναι το κύριο εργαλείο στον προσυμπτωματικό έλεγχο για τον καρκίνο του προστάτη. Τιμές PSA πάνω από 4 είναι ύποπτες για καρκίνο προστάτη αλλά σημασία έχει και η πυκνότητα του PSA δηλαδή η αναλογία του PSA με το μέγεθος του προστάτη. Οι τιμές PSA μπορεί να αυξηθούν και από άλλους λόγους όπως μια ουρολοίμωξη ή μια τοποθέτηση καθετήρα.
Μαγνητική τομογραφία για καρκίνο προστάτη
Η χρήση του PSA τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξήσει τον αριθμό βιοψιών που γίνονται και έχει κατηγορηθεί για υπερβολική διάγνωση και υπερβολική θεραπεία καρκίνων προστάτη που δεν είναι κλινικά σημαντικοί. Η εξέλιξη της πολυ-παραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας προστάτη βοηθάει πολύ στην καλύτερη διάγνωση. Η μαγνητική τομογραφία δεν δίνει ξεκάθαρη διάγνωση καρκίνου προστάτη αλλά δίνει μία βαθμολόγηση των ύποπτων περιοχών κατά PiRADS από το 1 μέχρι το 5. Η πιθανότητα να βρεθεί κλινικά σημαντικός καρκίνος προστάτη είναι 16% σε PI-RADS 3, 59% σε PI-RADS 4 και 85% σε PI-RADS 5. Κατά συνέπεια ασθενείς με βαθμολογία από 3 έως 5 έχουν ένδειξη για βιοψία προστάτη. Το πλεονέκτημα της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας του προστάτη είναι ότι επιτρέπει σε ένα ασθενή, με ανεβασμένο PSA αλλά χαμηλή πιθανότητα για καρκίνο, να αποφύγει την ταλαιπωρία της βιοψίας του προστάτη. Επίσης μας υποδεικνύει μία περιοχή για να κάνουμε στοχευμένη βιοψία προστάτη.
Βιοψία για καρκίνο προστάτη
Η βιοψία του προστάτη με βελόνα είναι αυτή που μας δίνει την οριστική διάγνωση του καρκίνου. Μας δίνει επίσης μία ιστολογική ταξινόμηση του καρκίνου κατά Gleason score από 2 έως 10 . Όσο πιο αυξημένο είναι το Gleason score τόσο πιο επιθετικός είναι ο καρκίνος του προστάτη.
Το τσίμπημα του προστάτη με τη βελόνα μπορεί να γίνει μέσω του ορθού ή του δέρματος του περινέου με την καθοδήγηση υπερήχου. Όμως ο υπέρηχος δεν μπορεί να διακρίνει ύποπτες περιοχές στον προστάτη και οι περιοχές από όπου παίρνουμε βιοψία επιλέγονται τυχαία. Τη διαγνωστική ικανότητα της βιοψίας έρχεται να βελτιώσει η τεχνολογία σύντηξης εικόνων (fusion biopsy) της μαγνητικής τομογραφίας και του υπερήχου. Η fusion βιοψία προστάτη έχει υψηλότερα ποσοστά ανίχνευσης κλινικά σημαντικού καρκίνου προστάτη.
Προσδόκιμο επιβίωσης για καρκίνο προστάτη
Μεσοσταθμικά το 98% των ασθενών είναι ζωντανοί 10 χρόνια μετά τη διάγνωση με καρκίνο προστάτη. Η διάγνωση όμως δεν έχει την ίδια βαρύτητα σε όλους τους ασθενείς. Άλλο πράγμα να γίνεται η διάγνωση στην ηλικία των 75 ετών και άλλο στην ηλικία των 55. Επίσης παράγοντες όπως το PSA, το Gleason score και το ποσοστό του υλικού της βιοψίας που έχει καρκίνο, λαμβάνονται υπόψιν για τη βαρύτητα της διάγνωσης.
Κλινικά σημαντικός καρκίνος προστάτη
Κλινικά σημαντικός θεωρείται ο καρκίνος που ενέχει σημαντικό κίνδυνο για νοσηρότητα και θάνατο. Στον προστάτη κλινικά σημαντικός θεωρείται ο καρκίνος που έχει Gleason score από 7 και πάνω και έχει μέγεθος τουλάχιστον 0,5 κυβικά εκατοστά. Στη βιοψία προστάτη, η ανεύρεση καρκίνου σε πάνω από 3 ιστοτεμάχια και σε πάνω από το 50% του υλικού του ιστοτεμαχίου θεωρούνται κριτήρια για κλινικά σημαντικό καρκίνο προστάτη. Ανάλογα με τον κίνδυνο για βιοχημική υποτροπή ο καρκίνος προστάτη ταξινομείται σε χαμηλού, μετρίου και υψηλού κινδύνου.
Καρκίνος προστάτη χαμηλού κινδύνου
Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι ασθενείς με Gleason score κάτω από 7, PSA κάτω από 10 και όγκο περιορισμένο στο μισό του ενός λοβού του προστάτη. Οι ασθενείς χαμηλού κινδύνου τείνουν να κινδυνεύουν περισσότερο από τις επιπλοκές της θεραπείας παρά από τον ίδιο τον καρκίνο. Υπάρχει η επιλογή της ριζικής θεραπείας αλλά περισσότερο συστήνεται η ενεργός παρακολούθηση. Το πρωτόκολλο ενεργούς παρακολούθησης περιλαμβάνει τακτικές μετρήσεις PSA και επαναληπτικές μαγνητικές τομογραφίες και βιοψίες. Αν διαπιστωθεί εξέλιξη του καρκίνου, τότε συστήνεται ριζική θεραπεία. Η λογική της ενεργού παρακολούθησης είναι να μειωθούν οι επιπλοκές από τη θεραπεία χωρίς όμως να γίνουν συμβιβασμοί στο θέμα της επιβίωσης.
Καρκίνος προστάτη μετρίου κινδύνου
Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι ασθενείς με Gleason score 7, PSA μεταξύ 10 και 20 και όγκο περιορισμένο στον ένα λοβό του προστάτη. Οι ασθενείς αυτοί έχουν ένδειξη για ριζική θεραπεία. Σε πολύ επιλεγμένους ασθενείς όπου έχει γίνει πολύ καλή χαρτογράφηση του προστάτη με βιοψία, μπορεί να δοθεί η επιλογή της εστιακής θεραπείας.
Καρκίνος προστάτη υψηλού κινδύνου
Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι ασθενείς με Gleason score πάνω από 7, PSA πάνω από 20 και όγκο και στους δύο λοβούς του προστάτη. Αυτοί οι ασθενείς πρέπει να κάνουν ριζική θεραπεία.
Συστήνεται η ριζική προστατεκτομή η οποία μπορεί να γίνει ανοικτά, λαπαροσκοπικά ή ρομποτικά. Τα μακροχρόνια ογκολογικά και λειτουργικά αποτελέσματα είναι παρόμοια και εξαρτώνται περισσότερο από τη χειρουργική εμπειρία παρά από τη μέθοδο. Η ρομποτική μέθοδος όμως προσφέρει τεκμηριωμένα ταχύτερη ανάρρωση του ασθενή. Η έκταση της νόσου είναι αυτή που καθορίζει αν μπορεί να γίνει προσπάθεια διατήρησης των νεύρων για τη στυτική λειτουργία και αν χρειάζεται να γίνει λεμφαδενικός καθαρισμός της πυέλου.
Εναλλακτικά της ριζικής προστατεκτομής μπορεί να γίνει ακτινοθεραπεία ( τεχνικές IMRT ή VMAT) με συνολική δόση ακτινοβολίας τα 76 με 80 Gy η οποία δίνεται σε διάφορες συνεδρίες .Ασθενείς με καρκίνο προστάτη υψηλού κινδύνου χρειάζονται οπωσδήποτε εκτεταμένο λεμφαδενικό καθαρισμό αν κάνουν ριζική προστατεκτομή και ταυτόχρονη χορήγηση ορμονοθεραπείας για 2 με 3 χρόνια αν κάνουν ακτινοθεραπεία
Υποτροπή μετά από θεραπεία για καρκίνο προστάτη
Μετά από ριζική προστατεκτομή ή ακτινοβολία, το 27% με 53% των ασθενών εμφανίζει βιοχημική υποτροπή. Αυτό σημαίνει ότι το PSA από μηδενικό που μπορεί να ήταν αρχίζει σιγά σιγά να αυξάνεται. Η αύξηση του PSA σημαίνει ότι αργά ή γρήγορα θα έχουμε μεταστατική νόσο αν και μπορεί να πάρει πολύ καιρό μέχρι να έχουμε κλινικά σημαντική νόσο. Μετά από ριζική προστατεκτομή σημαντική θεωρείται η αύξηση του PSA πάνω από 0,4ng/mL ενώ μετά από ακτινοθεραπεία η αύξηση πάνω από 2 μονάδες από την χαμηλότερη τιμή του PSA μετά την ακτινοβολία. Έχει επίσης σημασία ο ρυθμός αύξησης του PSA.
Είναι σημαντικό επίσης να γίνουν απεικονιστικές εξετάσεις στην περίπτωση που σκεφτόμαστε να κάνουμε κάποια επέμβαση διάσωσης ή να επιλέξουμε ανάμεσα σε διάφορες θεραπείες. Η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία μπορεί να μας δώσει πληροφορίες σχετικά με τοπική υποτροπή ενώ η ποζιτρονική τομογραφία με ειδικό προστατικό αντιγόνο μεμβράνης (PSMA-PET/CT) μπορεί να εντοπίσει μακρινές μεταστάσεις που άλλες εξετάσεις δεν μπορούν.
Αν δεν υπάρχουν ενδείξεις για μεταστατική νόσο οι επιλογές είναι ακτινοθεραπεία διάσωσης μετά τη ριζική προστατεκτομή ή προστατεκτομή διάσωσης μετά την ακτινοθεραπεία. Εναλλακτικά μετά από ακτινοθεραπεία μπορεί να γίνει και εστιακή θεραπεία.
Μεταστατικός καρκίνος προστάτη
Στην περίπτωση που υπάρχουν απομακρυσμένες μεταστάσεις συστήνεται η έναρξη ορμονοθεραπείας με σκοπό την αποφυγή συμπτωματικής νόσου και την βελτίωση της επιβίωσης. Η ορμονοθεραπεία λειτουργεί για όσον καιρό τα καρκινικά κύτταρα εξαρτώνται ακόμα από την τεστοστερόνη για την επιβίωσή τους. Από κάποιο σημείο και μετά ο καρκίνος εξελίσσεται, γίνεται ευνουχοάντοχος και η ορμονοθεραπεία δεν είναι πια αποτελεσματική. Σε αυτό το σημείο χρειάζεται ο ασθενής να ξεκινήσει χημειοθεραπεία. Τα τελευταία χρόνια σημαντικό ρόλο κερδίζουν και οι ορμονικοί χειρισμοί τρίτης γραμμής (αμπιρατερόνη και ενζαλουταμίδη) στο μεταστατικό καρκίνο προστάτη τόσο στον ευνουχοάντοχο όσο και στον ευνουχοαυαίσθητο.
Μπορεί να σας ενδιαφέρουν επίσης:
- Περινεϊκή fusion βιοψία προστάτη
- Πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη
- Ρομποτικά υποβοηθούμενη ριζική προστατεκτομή
- Εστιακή θερεπεία με Nanoknife
