share on:

Ιατρική και πολιτική

 

‘Η ιατρική είναι κοινωνική επιστήμη και η πολιτική δεν είναι τίποτα παρά είναι ιατρική σε ευρύτερη κλίμακα.’

Rudolf Virchof

 

Η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου σώματος ήταν πάντα αντικείμενο θαυμασμού. Η άρτια λειτουργικότητα του υγειούς σώματος χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές ως παράδειγμα για την σωστή κοινωνική οργάνωση. Σημεία αναφοράς ήταν η συνεργασία των επιμέρους οργάνων αλλά και η θεόσταλτη τελειότητα του ανθρώπινου σώματος ως απόδειξη της θεόσταλτης και αιώνιας κοινωνικής οργάνωσης. Τα ανθρώπινα όργανα ερμηνεύονται ως ανώτερα και κατώτερα, ως εντολείς και εντολοδόχοι. Η θεώρηση αυτή περνά και στην απέναντι πλευρά με τις ασθένειες του σώματος να ερμηνεύονται ως κοινωνικές συγκρούσεις των οργάνων ή ανισορροπίες των ουσιών του σώματος.

Το επόμενο βήμα αυτού του παραλληλισμού είναι η θεώρηση των κοινωνικών δυσλειτουργιών ως ασθένειες. Στην προσπάθεια διάγνωσης κοινωνικές πρακτικές ή κοινωνικές ομάδες μπορεί να χαρακτηριστούν ως άρρωστες ή ‘αρρωστημένες’. Αντίστοιχα ιατρικοί όροι μπορεί να χρησιμοποιηθούν και για τις προτεινόμενες θεραπείες ( επέμβαση, ακρωτηριασμός, γύψος). Το που μπορεί να καταλήξουν αυτοί οι παραλληλισμοί έχει καταγραφεί ιστορικά. Η ιατρική ορολογία χρησιμοποιείτε γιατί από τη μία δίνει μια σχεδόν μεταφυσική ερμηνεία των φαινομένων και ταυτόχρονα δίνει αύρα αναντίρρητης αυθεντίας στις προτεινόμενες λύσεις.

Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς μια επιστημονική βάση για αυτές τις θεωρίες. Πράγματι ασθένειες μπορεί να προκαλούνται και να διαδίδονται από κοινωνικές αιτίες και πρακτικές. Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα κατά πόσο η υγεία παύει να είναι ευθύνη του μεμονωμένου ατόμου και είναι ευθύνη και υποχρέωση του κράτους. Η έννοια της δημόσιας υγείας εξελίσσεται μαζί με την αύξηση της κεντρικής εξουσίας και της γραφειοκρατίας. Η σωστή διαχείριση των ανθρώπινων πόρων αυξάνει τη δύναμη του κράτους. Το ισχυρό κράτος μπορεί να επενδύσει σε καλύτερη διαχείριση του πόσιμου νερού, των λυμάτων, της μεταφοράς τροφίμων και της εξάλειψης των ζώων που μεταφέρουν ασθένειες.

Από την άλλη η δημόσια υγεία χρησιμοποιήθηκε ως πολιτικό εργαλείο για την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Άλλοτε ως προκάλυμμα οικονομικών συμφερόντων και ρατσιστικών πολιτικών και άλλοτε ως πολιτική ιδεολογία βασισμένη σε ατελή επιστημονική γνώση. Ολόκληροι πληθυσμοί υποβλήθηκαν σε πειράματα ευγονικής, υποχρεωτικές στειρώσεις και ιατρικά βασανιστήρια με στόχο την εξυγίανση της χώρας ή του έθνους.

Ο γιατρός ως πολιτικός.

Στις πλάτες των γιατρών έπεφτε πάντα διπλό βάρος. Μπορεί η φροντίδα του ασθενή να είναι η πρωταρχική υποχρέωση αλλά οι γιατροί πάντα ενδιαφέρονταν για την γενικότερη υγεία του πληθυσμού. Πρώτων γιατί η υγεία ενός ανθρώπου δεν είναι αποκομμένη από την υγεία των συνανθρώπων του και δεύτερον γιατί πολλές ασθένειες έχουν κοινωνική και οικονομική αιτιολογία. Ταυτόχρονα ο γιατρός ως μέλος της κοινωνίας δεν μπορεί παρά να έχει πολιτική άποψη.

Πολλοί γιατροί στην προσπάθεια φροντίδας των ασθενών τους επιλέγουν ένα είδος πολιτικού ακτιβισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η upstream medicine. Ο γιατρός δεν περιορίζεται στο να περιθάλπτει τους ασθενείς αλλά αναζητεί και αντιμετωπίζει τα κοινωνικά αίτια. Δεν μαζεύει νεκρούς στο τέρμα του ποταμού (downstream) αλλά αναζητά τα αίτια για τα οποία πνίγονται (upstream).

Όμως η ευθύνη απέναντι στον μεμονωμένο ασθενή δεν μπορεί να αναχθεί σε επίπεδο κοινωνίας και ο πολιτικός ακτιβισμός δεν πρέπει να συγχέεται με την άσκηση πολιτικής σε θεσμικό επίπεδο. Ο γιατρός που θα αποφασίσει να ασχοληθεί ενεργά με την πολιτική θα πρέπει να έχει αποδεχθεί δύο δεδομένα. Πρώτον ότι θα πρέπει να εγκαταλήψει την στενά ιατρική θεώρηση του ανθρώπου. Η μακροζωία δεν είναι αυτοσκοπός και ούτε ο μοναδικός δείκτης κοινωνικής ευημερίας. Η υγεία μιας κοινωνίας είναι κάτι παραπάνω από το σύνολο της μακροζωίας των μεμονομένων μελών της. Μια ιατρική δικτατορία δεν μπορεί να είναι ανεκτή. Δεύτερον ότι η ιατρική ιδιότητα δεν δίνει το δικαίωμα για πολιτικά θέσφατα. Ο γιατρός όταν εκφράζει μια πολιτική θέση, θα κριθεί με πολιτικούς όρους. Είναι σαφές ότι πολλές αρρώστιες έχουν οικονομικό και κοινωνικό αίτιο. Όμως οι αλλαγές στις κοινωνικές συνθήκες δεν γίνονται με διακηρύξεις ex cathedra ούτε με ευχολόγια. Η απόφαση ποια ρίσκα είναι αποδεκτά από την κοινωνία δεν μπορεί παρα να προκύψει από μια δημοκρατική διαδικασία.

Όταν ο γιατρός απευθύνεται στην κοινωνία καλό είναι να είναι σαφές πότε εκφράζει ιατρική και πότε πολιτική άποψη. Ο γιατρός δεν είναι αποκομμένος από την κοινωνία και επιβάλλεται να έχει πολιτική άποψη. Αυτό που δεν μπορεί να κάνει είναι να δίνει ιατρική χροιά στην πολιτική του άποψη. Σε γενικές γραμμές μου φαίνεται ασυμβίβαστη η θεσμική ιδιότητα σε ιατρικό σώμα με την θεσμική ιδιότητα στην κεντρική κυβέρνηση ή στην τοπική αυτοδιοίκηση. Δεν μπορεί να είναι κανείς υπηρέτης δύο αφεντάδων.

Ο γιατρός ως τεχνοκράτης σύμβουλος.

Ο γιατρός μπορεί να κληθεί να προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες στην κρατική διοίκηση είτε ως μεμονωμένα άτομα ή στα πλαίσια κάποιας επιτροπής. Οι γιατροί έλκονται από την εξουσία. Μπορεί να είναι επιθυμία για ειλικρινή ενημέρωση ή επιθυμία συναγελασμού με την εξουσία. Οι ψευδαισθήσεις μπορεί να αποδεικτούν καταστροφικές. Η στενή σχέση με την εξουσία δεν συνεπάγεται πραγματική εξουσία. Ο σύμβουλος δεν έχει πολιτικό έρεισμα και εύκολα αποτινάσεται από την πολιτική εξουσία.

Ο γιατρός σύμβουλος πρέπει να πάρει μέτρα ασφαλείας. Το πιο σημαντικό είναι η επιστημονική ποιότητα των παρεχόμενων συμβουλών. Αν η συμβουλή είναι αποτέλεσμα διεργασιών επιτροπής σημαντική είναι και η διαφάνεια στον τρόπο λήψης αποφάσεων. Ο γιατρός οφείλει να είναι ξεκάθαρος στα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε συμβουλής. Όπως επίσης θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι ο γιατρός είναι υπεύθυνος για τη συμβουλή ( μέσα σε επιστημονικά πλαίσια) και όχι για την εφαρμογή της. Η κοινωνία ή τα ΜΜΕ μπορεί να πιέζουν για λύσεις σε ορισμένες περιπτώσεις αλλά δεν μπορεί να γίνουν εκπτώσεις στην επιστημονική μεθοδολογία.

Οι συμβουλές μπορεί να μην εφαρμοστούν για λόγους γραφειοκρατικούς, οικονομικούς ή πολιτικούς. Ο γιατρός πρέπει να έχει αποδεχθεί εκ των προτέρων αυτή την πιθανότητα. Πολλές φορές οι σύμβουλοι καλούνται για να δείξουν στην κυβέρνηση πως να κάνει αυτό που θέλει και όχι υποδείξεις για το τι δεν μπορεί να κάνει. Σε καμία περίπτωση ό σύμβουλος δεν μπορεί να πιέσει για εφαρμογή των όσων προτείνει γιατί αυτό σημαίνει πολιτική δράση.

Πατερναλισμός και ατομική ευθύνη.

Ένα συχνό σημείο ταύτισης γιατρών και πολιτικών είναι η ιδέα ότι γνωρίζουν καλύτερα από τους υπόλοιπους ανθρώπους τι είναι πιο ωφέλιμο για αυτούς και ότι οι άνθρωποι κάτω από την φροντίδα τους δεν χρειάζεται να γνωρίζουν όλη την αλήθεια γιατί  είναι τρομακτική και έτσι κι αλλιώς οι υπόλοιποι άνθρωποι δεν μπορούν να πάρουν μόνοι τους τις σωστές αποφάσεις.
Προφανώς σε ακραίες περιπτώσεις κάτι τέτοιο μπορεί να ισχύει. Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ πιο περίπλοκη. Υπάρχουν προβλήματα σε όλα τα μέρη του πατερναλιστικού συλλογισμού.  Η πρόταση του γιατρού ή του πολιτικού είναι πραγματικά αμερόληπτη ή μπορεί να υπάρχουν και ιδιοτελή κίνητρα; Μπορεί μια πρόταση να είναι 100% σωστή; Αν κάτι είναι αυταπόδεικτα σωστό δεν υπάρχει λόγος απόκρυψης. Αν πάλι υπάρχει ένα εύρος πιθανών αποτελεσμάτων είναι σωστό να αποφασίσει κάποιος μόνος του και χωρίς την έκφραση των υπόλοιπων άμεσα ενδιαφερομένων;
Όταν υπάρχει κοινό ενδιαφέρον πρέπει να υπάρχει και κοινή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Αλλιώς ο κίνδυνος εκτροπής είναι ορατός. Η διαδικασία είναι απλή. Ο γιατρός ή ο πολιτικός αναλύει τις διαθέσιμες επιλογές με τα πιθανά οφέλη και μειονεκτήματα. Το ενδιαφερόμενο μέρος αποφασίζει. Ο πολιτικός/γιατρός υλοποιεί την απόφαση.
Σε αυτό το σημείο υπεισέρχεται η έννοια της ατομικής ευθύνης. Η ατομική ευθύνη δεν είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος του πατερναλιστή όταν τα πράγματα πάνε στραβά. Είναι η υποχρέωση του ανθρώπου να φροντίζει την υγεία του, την οικογένειά του, τον κοινωνικό του περίγυρο, την πατρίδα του. Δεν είναι κάτι εύκολο. Στην Αθηναϊκή Δημοκρατία δίνονταν μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση του πολίτη. Στις μέρες μας τα εφόδια που πρέπει να έχει κανείς είναι πολύ περισσότερα. Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας. Η ικανότητα γραφής και ανάγνωσης δεν αρκεί πλέον. Χρειάζεται ικανότητα κατανόησης και ανάλυσης των πληροφοριών. Χρειάζεται αυτοπεποίθηση στην   εφαρμογή αποφάσεων. Χρειάζεται το εκπαιδευτικό σύστημα που να δίνει αυτά τα εφόδια. Και ακόμα αν αυτό δεν υπάρχει, έχουμε την υποχρέωση να κάνουμε τα παιδιά μας έτοιμα για αυτόν τον κόσμο.

 

Εικόνα admin

Αντώνιος Λογοθέτης Ουρολόγος, Fellow European Board of Urology

Σπούδασα στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο και αποφοίτησα το 2003. Ειδικεύτηκα για 1 ½ χρόνο στη χειρουργική στο Νοσοκομείο Παίδων Πεντέλης, έπειτα για 6 μήνες στην Ουρολογική Κλινική του Νοσοκομείου Σύρου και για 4 χρόνια στην Β’ Πανεπιστημιακή Κλινική του Σισμανόγλειου Νοσοκομείου. Η συνεχής ενημέρωση στον τομέα της ουρολογίας είναι πρωταρχικός μου στόχος, έτσι μετά εξειδικεύτηκα στην Ακράτεια και τη Νευροουρολογία στο Νοσοκομείο Southmead NHS Trust, Bristol στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ογκολογική Ουρολογία στο νοσοκομείο The Christie NHS Foundation Trust Manchester. Οι τομείς που ειδικεύομαι είναι η νευροουρολογία, η ουροδυναμική, η στυτική δυσλειτουργία, υπογονιμότητα, η γυναικο-ουρολογία και η ακράτεια. Είμαι επιστημονικός συνεργάτης του Ιατρικού Αθηνών όπου είμαι υπεύθυνος για το Ουροδυναμικό εργαστήριο και επιστημονικός συνεργάτης για τον καρκίνο του πέους της Β’ Πανεπιστημιακής Ουρολογικής Κλινικής και υποψήφιος διδάκτορας.

1 Comments

  1. avatar

    Très bien mon ami

Leave a Response

CAPTCHA
This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.